اختصاصی / به گزارش غیرمنتظره، محمدحسن عاقل منش رئیس سابق کمیسیون فرهنگی شورای اسلامی شهر رشت در یکصد و سی و هفتمین جلسه علنی شورا از پسوند “لاهیجانی” در ادامه پسوند طالقانی برای دکتر ابراهیم حشمت، معروف به حشمت الاطباء، یار میرزاکوچک خان استفاده کرد. اما ماجرای استفاده از این پسوند برای سردار حشمت چیست؟!

دکتر حشمت که خود اهل روستای شهراسر[۱] بوده است، از سران نهضت جنگل محسوب می‌شده و از آغاز تشکیل این نهضت با آن همکاری می‌کرده است و مدتی را از طرف هیئت اتحاد اسلام[۲] که شورای رهبری نهضت جنگل محسوب می‌شد، به حکومت لاهیجان منصوب شد.

حشمت‌الاطباء تنها در فصل تابستان در زادگاهش طالقان اقامت داشت و در سایر فصول سال دست به سفرهای گوناگون به شهرهای مختلف می‌زد و به درمان بیماران نیازمند می‌پرداخت و آن نقاط، عبارت بودند از: تنکابن، لاهیجان، دیلمان و لشت‌ نشاء. زمانی که ابراهیم ۱۸ سال داشت، پدرش او را برای تحصیل به تهران فرستاد و نامش را در مدرسه “آلیانس فرانسه” ثبت می‌نماید. این زمان مصادف بود با اوج مبارزات مشروطه‌خواهان و همین امر سبب شد که ابراهیم به رشد سیاسی و آگاهی ویژه‌ای برسد. او درحالی‌که در مدرسه دارالفنون به تحصیل طب مشغول بود، هم‌زمان با دایر شدن مدرسه سیاسی از سوی مشیرالدوله به این مدرسه هم راه یافت و دروس آن را با موفقیت به پایان رساند.

در جریان فتح تهران از سوی مشروطه‌خواهان، ابراهیم ۲۳ سال داشت و از نزدیک شاهد شور و هیجان و مبارزات مشروطه‌خواهان بود و در همین زمان بود که با میرزا کوچک خان آشنا می‌شود.

در سال ۱۳۲۸ قمری شاهسون‌ها در اردبیل علیه دولت مشروطه طغیان کردند و ابراهیم که اینک طبیب شده بود، به‌عنوان پزشک ارتش برای سرکوبی طغیان شاهسون‌ها اولین مأموریت و سفر جنگی خود را آغاز نمود. تجربیاتی که او در این سفر ـ چه از نظر پزشکی و چه از نظر نظامی ـ کسب نموده بود، سبب شد به اصول جنگ‌های چریکی آشنا شود و به همین جهت در جریان نهضت جنگل “نظام ملی” را در لاهیجان دایر کرد و خود سرپرستی آن را به عهده داشت.

در طول ۸ سال اقامتش در تهران و آشنایی‌اش با زبان فرانسه، اغلب به مطالعه کتب مختلف به زبان فرانسه اشتغال داشت و قسمتی از کتابخانه کوچکی در لاهیجان را به آن کتاب‌ها اختصاص داده بود.

هنگامی‌که روس‌ها در سال ۱۳۲۹ قمری برابر با ۱۲۸۶ شمسی از طریق آستارا به خاک ایران تجاوز کرده و به شهرهای انزلی و رشت هجوم آوردند، «جمعیت اتحاد اسلام»[۳] که دکتر حشمت از اعضای فعال آن بود، به مقابله و مبارزه با روس‌ها پرداخت و گروه‌های مختلفی را به نقاط مختلف گیلان اعزام داشت. در همین تاریخ میرزا کوچک خان را در منزل مؤید الدیوان – داماد میرزا محمدخان صالحی لاهیجانی ملاقات می‌کند. در همین جلسه بود که پیشنهاد میرزا کوچک خان در خصوص انتخاب جنگل‌های گیلان برای استقرار مرکز عملیات جنگل‌ها به تصویب رسید و طولی نکشید که با دو تن از دوستان دیگر به نام‌های سید محمدخان و شیخ عبدالاسلام [عرب] و میرزا کوچک خان شبانه از لاهیجان به رشت حرکت کردند.

ریاست شورای نظامی جنگل در گوراب زرمیخ با میرزا کوچک خان و در لاهیجان با دکتر حشمت بود. نهضت جنگل تنها با قزاقان و ایادی دولتی دست‌به‌گریبان نبود، بلکه قوای انگلستان هم در سرکوب جنگلی‌ها نقش مؤثری داشت.

دکتر حشمت همیشه در اندیشه خدمت به مردم منطقه و رشد فرهنگ مردم بود و در تماس با روشنفکران و آزادی‌خواهان رانکوه (لنگرود و رودسر) و هم‌زمان با دایر کردن «نظام ملی» در لاهیجان، از آنان برای گسترش فرهنگ و آبادانی منطقه و نیز ایجاد راه‌های ارتباطی و کمک به تهیدستان و توجه به بهروزی دهقانان یاری می‌طلبید.

حمله قوای دولتی به فرماندهی ایوب خان میرپنج از یک‌سو و حمایت هواپیماهای انگلیسی از آن‌ها و بمباران مواضع جنگل‌ها مجال به جنگلی‌ها نمی‌داد، تا آنجا که میرزا کوچک خان ناچار می‌شود به همراه ۹۴۳ نفر از مبارزان جنگل به‌سوی شرق گیلان و لاهیجان حرکت کند. وقتی همراهان میرزا به لاهیجان رسیدند، در آنجا دکتر حشمت با نفرات خود به آنان پیوست که تعدادشان به ۱۴۳۲ نفر رسید. آنان در روز اول ماه شعبان ۱۳۳۷ قمری به دشت وسیع کجور واقع در ۳۱ کیلومتری جنوب تنکابن می‌رسند.

پایان ماجرا و شهادت این پزشک مبارز راه آزادی نیز بارها تکرار شده است، اما آنچه می‌بایست به آن توجه کرد این است که چگونه یک فرد اصطلاحاً غیربومی در یک اقلیم خدمت می‌کند که این‌چنین با احترام از او یاد می‌شود و پسوند سرزمینی که به‌عنوان حاکم آنجا منصوب‌شده بود را به وی می‌دهند.

[۱] شهراسر روستایی از بخش مرکزی شهرستان طالقان در استان البرز

[۲] گروهی است که با آغاز جنگ نخست جهانی و تجاوز روسیه، بریتانیا و عثمانی به خاک ایران، توسط ناسیونالیست‌های دین‌مدار تأسیس گردید. نقطه عطف فعالیت هیئت اتحاد اسلام در سازمان‌دهی و راهبری جنبش جنگل به فرماندهی میرزا کوچک خان بود.

[۳] اعضای هسته مرکزی اتحاد اسلام، عبارت بودند از: میرزا کوچک خان، میرزا احمد مدنی، دکتر حشمت، میرزا شفیع رضاسرایی، سید عبدالکریم کاشی، میرزا نحمی اسحق‌زاده و میرزا ابوالقاسم، حاجی احمد کسمایی، محمدعلی پیربازاری، حاجی میرزا محمد رضاحکیمی