اختصاصی / به گزارش غیرمنتظره، در ماه‌های اخیر طرح برخی موضوعات در خصوص شهرستان شدن خمام و همچنین تبدیل به شهر شدن پیربازار توسط دو تن از نمایندگان رشت در مجلس شورای اسلامی سوژه رسانه‌ها شده بود.

در این میان اما این سؤال مطرح می‌شود که چرا اکنون و پس از سال‌ها این میزان از هیاهو آن‌هم در آستانه انتخابات برای تبدیل‌شدن پیربازار از دهستان به شهر به وجود آمده است؟!

بندر پیربازار یکی از اولین بنادر ایران در دریای کاسپین بود. از جمله محلات این بندر گالش خیل، پیرده، کفترود، بجارخاله، مبارک‌آباد، طش، منگوده، تخته پل، رجب آباد و فخب است. پیر بازار درگذشته به لحاظ واقع بودن بر سر راه‌های ارتباطی از اهمیت بسیاری برخوردار بود، زیرا مسافران اروپا برای استفاده از راه‌آبی دریای کاسپین، ناگزیر بودند که از این بندر بگذرند. در آن روزگار (قرن ۱۹ میلادی)، یکی از راه‌هایی که اروپاییان می‌توانستند خود را به ایران برسانند، رفتن به باکو، در کرانهٔ دریای کاسپین و سوار شدن به کشتی‌های روسی به مقصد پیر بازار و سپس سفر به رشت و تهران بوده است. در آن دوره پیربازار پیش بندر شهر رشت به شمار می‌رفت و بیشتر کشتی‌های بازرگانی که از بندرهای روسیه به ایران می‌آمدند، در این بندر لنگر می‌انداختند. از آنجا که شهر رشت مرکز ارتباطی همهٔ راه‌های گیلان به شمار می‌رفت، کالاهای بازرگانی که از بندرهای روسیه به پیربازار می‌رسید، به رشت برده می‌شد و از آنجا به قزوین، زنجان، همدان، تهران و مازندران حمل می‌گردید. پیربازار بندر دریافت عوارض رشت بود و گمرک‌خانه‌ای داشت که ناصرالدین‌شاه‌قاجار در سفرنامه‌اش از آن یاد کرده است. از زمانی که جاده رشت به انزلی ساخته شد رفت‌وآمد قایق‌ها به این بندر از بین رفته و ویژگی بندری خود را از دست داده است.[۱][۲][۳]

در خصوص وجه تسمیه نام پیربازار نقل قول های بسیاری وجود دارد. برخی منابع معتقدند نام این منطقه در واقع با توجه به نزدیکی به دریا و ساحل “پره بازار” به معنای بازار ساحلی صید ماهی بوده که به تدریج تغییر نام یافته است. همچنین برخی این نامگذاری را از عنوان “پیله بازار” به معنی بازار بزرگ در زبان گیلکی می دانند.[۴] برخی دیگر نیز معتقدند پیربازار اخذ شده از نام شخصی صوفی مسلک به نام “پیر حسن” است که در دوران شاه اسماعیل صفوی در این منطقه می زیسته.[۵] همچنین بنا بر گفته کرزن نام پیر بازار از “پیله بازار” ماخوذ از پیله ابریشم به معنای بازاری پیله ابریشم آمده است.[۶] هرچند که منوچهر ستوده و احمد مرعشی این موضوع را صحیح نمی دانند و معتقدند با توجه به اینکه گیلکان در گویش گیلکی بجای پیله ابریشم از “نوغان” استفاده می کنند این موضوع صحت ندارد.[۷][۸]

مسیر راه آهنی نیز از بندر انزلی و پیر‌بازار به رشت وجود داشته که بعدها جمع‌آوری‌شده است. تنها بازمانده این مسیر یک لوکوموتیو بخار است که بر روی آخرین قطعه چند متری ریل، هنوز در داخل محوطه سازمان بنادر انزلی خودنمایی می‌کند و تاریخ ۱۸۴۸ را بر روی خود دارد. ۱۲ کیلومتر ازین مسیر تا اواسط دوره رضا شاه همچنان مورد استفاده بوده است. پس اولین و قدیمی‌ترین راه‌آهن همان مسیر بندر انزلی به پیربازار و رشت است.[۹]

همچنین ه.ل رابینو در ولایات دارالمرز ایران “گیلان” نوشته است: سمت پیربازار تا ۵ کیلومتر قابل کشتی‌رانی بود.[۱۰] لرد کرزن نیز یک‌صد سال قبل در کتاب “ایران و قضیه ایران” پیشنهاد داده بود به‌وسیله رودخانه پیربازار و از طریق تالاب انزلی، رشت به بندری مهم تبدیل شود.[۱۱]

اما اکنون بحث داغ مربوط به پیربازار تنها به تبدیل این دهستان که روزگاری از اهمیت بالایی در اقتصاد استان برخوردار بود، به شهر، می‌شود! حال باید از نمایندگان دهه‌های اخیر شهرستان رشت در مجلس شورای اسلامی پرسید تاکنون برای رونق دوباره پیربازار چه گام مهمی برداشته‌اند و چرا چنین منطقه‌ای با این جایگاه مهم اقتصادی و گردشگری تاکنون مغفول مانده است؟!

[۱] فصلنامه گیلان ما سال سوم، تابستان ۱۳۸۲

[۲] دائره‌المعارف بزرگ اسلامی

[۳] لغت‌نامه دهخدا

[۴] جهانگیر سرتیپ‌پور، نام‌ها و نامدارهای گیلان، ج۱، ص۸۳، رشت، ۱۳۷۰

[۵] گریگوری ملگونف، کرانه‌های جنوبی دریای خزر [دریای کاسپین] یا استان‌های شمالی ایران، ج۱، ص۲۸۶، ترجمه امیر هوشنگ امینی، تهران، ۱۳۷۶

[۶] Curzon GN، Persia and the Persian Question، ج۱، ص۲۹، London، ۱۸۹۲

[۷] منوچهر ستوده، فرهنگ گیلکی، ج۱، ص۲۴۵، تهران، ۱۳۳۲

[۸] احمد مرعشی، فرهنگ لغات و اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های گیلکی، ج۱، ص۱۷۳، تهران، ۱۳۵۵

[۹] مسیر بندر انزلی به پیربازار و رشت، اولین و قدیمی‌ترین راه‌آهن کشور/عکس / خبرآنلاین

[۱۰] ه.ل. رابینو

[۱۱] لرد کرزن – Curzon GN