به گزارش غیرمنتظره، محمد صالح‌زاده دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد شهرسازی: رشت، شهری با تاریخ و فرهنگی غنی که روزگاری به معماری بومی و هماهنگ با طبیعت شهره بود، امروز در چنگال نوسازی شهری گرفتار شده است. این شهر که زمانی با خانه‌های ویلایی در محلات قدیمی، کوچه‌های سرسبز، درختان بلند، سایه‌بان‌های طبیعی، بام‌های سفالی، ایوان‌های چوبی، پنجره‌های بزرگ با شیشه‌های رنگی و حیاط‌هایی پر از درختان میوه و گل‌های زینتی شناخته می‌شد، اکنون زیر سایه سیاست‌های نوسازی با انبوهی از سازه‌های بتنی بی‌روح مواجه شده است. این روند، گسست لجام‌گسیخته بافت تاریخی و فروپاشی بناهای میراثی رشت را به دنبال داشته است.

عمارت «میرزاعلی معاون» با معماری اصیل قاجاری و قدمتی حدود ۱۵۰ساله، بین سال‌های ۱۲۶۵ تا ۱۲۷۰ هجری شمسی توسط مرحوم میرزاعلی معاون در محدوده کیاب رشت، نزدیک سبزه‌میدان ساخته شد. این عمارت باشکوه با اتاقی در گوشواره، سالن اصلی با پنجره‌ها و درهای چوبی بلند رو به حیاط پشتی، و حیاطی مزین به چاه آب، حوض مستطیلی کوچک با کاشی‌های آبی قاجاری، دیوارهای طاق ضربی و آجرچینی‌های دندان‌موشی، جلوه‌ای از هنر و معماری آن دوران را به نمایش می‌گذارد. مرحوم رضا معاون، معروف به «معاون جواهری»، از فرزندان میرزاعلی و از تاجران برجسته جواهرات در اواخر دوره قاجار، سال‌ها در این عمارت ساکن بود. این عمارت که روزگاری مساحتی حدود ۲ هزار مترمربع داشت، در گذر زمان و با توسعه شهری به ۳۰۰ مترمربع کاهش یافت و بخش‌های زیادی از آن در اثر قطعه‌بندی و نوسازی از بین رفت.

در سال ۱۳۹۹، برادران «زری‌دوست» عمارت «معاونی»ها را از خانواده «شارمی»، آخرین مالک آن، خریداری کردند. درحالی‌که حدود ۵۰ درصد از بنا تخریب شده بود و بسیاری پیشنهاد تبدیل آن به پاساژ تجاری را مطرح می‌کردند، این دو برادر تصمیم گرفتند روح تاریخی این عمارت را حفظ کنند. به گفته آن‌ها، «احساس کردیم این خانه روحی دارد که باید زنده بماند.» مرمت این عمارت از سال ۱۴۰۱ آغاز شد و پس از دو سال تلاش بی‌وقفه و هزینه‌ای بالغ بر ۲ میلیارد تومان بدون حمایت دولتی، در سال ۱۴۰۲ به بهره‌برداری رسید. در جریان این مرمت، برادران زری‌دوست با پیگیری‌های خود موفق به یافتن نوادگان خانواده معاون شدند. نوه ۹۰ساله این خانواده، با شنیدن خبر احیای خانه اجدادی، از این اقدام ابراز خرسندی کرد و در روز افتتاحیه در عمارت حضور یافت. مجید زری دوست می‌گوید: اگر می‌توانستم تمام بناهای تاریخی رشتمان را بازسازی می‌کردم، ولی متأسفانه هیچ حمایتی از سوی متولیان دولتی نداریم.

اکنون عمارت معاونی‌ها در هنری‌ترین محله رشت که به گذر صنایع‌دستی مشهور است، با کاربری جدید به حیات خود ادامه می‌دهد و به مرکز فروش صنایع‌دستی تبدیل شده است. متولیان میراث‌فرهنگی و مدیران این حوزه در استان گیلان، پیش از هر چیز باید بدانند؛ پروژه‌های مرمت و احیای میراث‌فرهنگی، از جمله فرصت‌های منحصربه‌فرد سرمایه‌گذاری در صنعت گردشگری ایران به شمار می‌روند. این پروژه‌ها، ضمن حفظ هویت تاریخی، می‌توانند به اقامتگاه‌های سنتی، موزه‌ها، کافه‌های فرهنگی و فضاهای آموزشی پربازده تبدیل شوند. بناهایی همچون خانه‌های تاریخی، کاروان‌سراها، حمام‌ها و قلعه‌های قدیمی، به‌شرط مرمت اصولی و بهره‌برداری هوشمند، ظرفیت بالایی برای جذب گردشگر داخلی و خارجی دارند. تهیه طرح توجیهی گردشگری برای این پروژه‌ها، شامل بررسی فنی بنا، تحلیل بازار گردشگری منطقه، انتخاب کاربری مناسب، برآورد هزینه و سودآوری، و دریافت مجوزهای موردنیاز از نهادهای مربوطه همچون میراث‌فرهنگی، محیط زیست و شهرداری است. این طرح مسیر دقیق سرمایه‌گذاری را مشخص می‌کند و ریسک‌های حقوقی و اقتصادی را کاهش می‌دهد.

عمارت «میرزاعلی معاون»، نمادی از پیوند گذشته و آینده، گواهی است بر اینکه با اراده و همت می‌توان میراث تاریخی رشت را زنده نگه داشت. این اقدام تحسین‌برانگیز، هشداری است به وضعیت نگران‌کننده بناهای تاریخی گیلان. نبود عزمی جدی برای حفاظت از این گنجینه‌های فرهنگی، جز وعده‌های توخالی، نتیجه‌ای جز فرسایش تدریجی هویت تاریخی شهرهایمان به دنبال نداشته است. متولیان میراث‌فرهنگی، از استانداری گرفته تا اداره میراث‌فرهنگی و گردشگری و شهرداری‌ها، باید با تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های نوین، باززنده‌سازی معماری گیلان و رشت را ترویج کنند. بهره‌گیری از ظرفیت بخش خصوصی که نشان داده توانایی همراهی با نهادهای دولتی در حفظ این آثار ارزشمند را دارد، باید به بخشی جدایی‌ناپذیر از طرح‌های توسعه هوشمند شهر تبدیل شود.