به گزارش غیرمنتظره و به نقل از اصلاحات نیوز، نجمه جمشیدی: آب مایه حیاتی که به ابزار سیاسی، هژمونیک«سلطه جویانه» و کالای تجاری برای ترکیه تبدیل شده است. «آب در برابر نفت» سیاست دولت ترکیه در مقابل  کشورهای همسایه خود همانند عراق و سوریه است؛ سیاستی که از چند دهه گذشته آغاز شده و هم اکنون نیز درحال به ثمر رسیدن است. اما دود سیاست آبی ترکیه در چشم ایرانیان رفته است. ماجرا از پروژه ای به نام «گاپ» شروع می شود. رودخانه های دجله و فرات از ترکیه سر چشمه می‌گیرند، پس از آن به سوی کشورهای سوریه و عراق  روان  می شوند. اما از آنجاییکه این رودخانه ها سرانجام  اروندرود می پیوندند و در نهایت به خلیج فارس سرازیر می‌شوند؛ اجرای هرگونه پروژه های آبی در این منطقه محیط زیست ایران به ویژه خوزستان و تالاب هورالعظیم را تحت تاثیر خود قرار می دهد.

گاپ ویرانگر

در طرح گاپ احداث ۲۲ سد و ۱۹ نیروگاه برقی پیش بینی شده است.  هشت سد بزرگ از جمله آتاتورک در رودخانه فرات و ایلیسو در دجله احداث شده است. طرحی که بیش از ۶۰ هزار میلیارد مترمکعب آب از حقابه رودخانه‌های دجله و فرات را به‌وسیله سدسازی ربوده است. معروف‌ترین سد این پروژه، «آتاتورک» نام دارد که موجب شده است منطقه بین‌النهرین از ۹۰ رودخانه به حجم زاینده‌رود محروم شود. پیامد اجرای طرح «گاپ»، بحران خشکسالی در سوریه و عراق، بایر شدن چند میلیون هکتار از اراضی کشاورزی این کشورهاست.

سدهای خارجی منشا ریزگردها

اما چرا پروژه‌های سدسازی ترکیه و بحران خشکسالی در سوریه و عراق، برای ایران مهم است؟ هجوم ریزگردها و تنش آبی در ۵۰درصد از مساحت کشور، به بحران امنیتی در ایران تبدیل شده است. محیط زیست،جغرافیاپذیر نیست؛ یکی از متمهان اصلی پرونده ریزگردها، پروژه  «گاپ» در ترکیه است. براساس آمار سال ۶۸ ، چشمه‌های تولید گرد‌ و خاک در منطقه عراق و سوریه، ۶ چشمه بوده  اما درحال حاضر به بیش از ۳۰۰ چشمه افزایش یافته است. سدهای ویرانگر ترکیه متهم اصلی این ویرانی ها هستند. منشا خارجی گرد و غباری که  پاییز مهمان ناخوانده ایرانیان می شود و زندگی مردم جنوب و غرب کشور را فلج می کند؛ این ۳۰۰ چشمه گرد و غبار است. آن سوی دیگر ماجرا، حقابه تالاب هورالعظیم  است که  از رودخانه دجله و فرات قطع می شود؛ تالابی که هم اکنون نفس های آن به شماره افتاده است.

ردپای اسرائیلی‌ها در گاپ

شاید جالب باشد بدانید شرکت های اسرائیلی در پروژه گاپ سرمایه‌گذاری ۱۰۰ میلیون دلاری انجام داده اند و بیش از ۸۰ درصد پیمانکاران این پروژه شرکت های اسرائیلی هستند. همین موضوع نیز پای گاپ ویرانگر را به کمیته «امنیت آب» کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز باز کرد . کمیته امنیت آب، این طرح را تهدید بزرگ آبی نه‌تنها برای ایران بلکه خاورمیانه اعلام کرده است.

اما مساله ای که کمتر به آن توجه شده، بازگشت دوباره یهویان ترک و کردتبار به منطقه آناتولی ترکیه است. برخی از روستاهای منطقه آناتولی که در گذشته یهودی نشین بوده و اهالی آن به اسرائیل مهاجرت کرده بودند، شاهد بازگشت دوباره یهودیان به این روستاها هستند، این طرح با حمایت دولت اسرائیل و چراغ سبز ترکیه در حال انجام است.بسیاری بر این باورند که گاپ پروژه ای صهیونیستی است و طرحی به نام خط انتقال آب «صلح» را گواه روشنی بر این مساله می دانند. به گفته برخی از مقامات دولت ترکیه، قرار است؛ بخشی از آب ذخیره شده در پروژه گاپ از طریق خطوط  لوله به اسرائیل  انتقال داده شود، این پروژه موسوم به لوله های «صلح» است. اما تاکنون خبری از اجرایی شدن این پروژه در هیچ رسانه ای منتشر نشده است. اما گاپ علاوه بر ابزار فشار دولت ترکیه بر کشورهای همسایه، به پروژه ای برای کنترل  و تحت فشار قرار دادن کردهای ترکیه نیز تبدیل شده است چراکه مهم ترین شهرهای کرد نشین ترکیه محل اجرای پروژه گاپ است.

توافق ترکیه و عراق بر سر ایلیسو

نزدیک به نیم‌قرن از آغاز پروژه‌ «گاپ» در ترکیه می‌گذرد. یکی از جنجالی ترین سدهای پروژه گاپ سد ایلیسو است؛ سدی که به‌دست مستشاران فنی از کشورهای آلمان، اتریش و سوییس طراحی شد و این مستشاران تا مقطعی نیز درحال ساخت آن بودند. گنجایش این سد بیش از ۱۰ میلیارد مترمکعب است؛ یعنی حدود سه برابر بیشتر از کرخه به‌عنوان بزرگ‌ترین سد ایران. ایلیسو در منطقه کردنشین «حسن‌کی» که دارای میراث جهانی است احداث و درحال آبگیری است. احزاب سبز در کشورهای آلمان، اتریش و سوییس به ساخت سد ایلیسو اعتراض‌های گسترده‌ای کرده‌اند.اعتراض احزاب سبز این کشورها به پروژه ایلیسو موجب شد تا دولت‌های آلمان، اتریش و سوییس از این پروژه خارج شوند اما باوجود خارج شدن این کشورها از پروژه ایلیسو، ترکیه ساخت این سد را به اتمام رساند و هم اکنون آبگیری آن را آغاز کرده است.

خبری از حق‌آبه نیست

براساس قوانین بین الملل  دولت ایران نمیتواند از  دولت ترکیه به سازمان های جهانی درخصوص پروژه گاپ شکایت کند تنها دولت عراق  می تواند از دولت ترکیه شکایت کند؛ اما شوربختانه به دلیل عدم عضویت کشورهای ترکیه،عراق و همچنین ایران در کنوانسیون ۱۹۹۷ «کنوانسیون حقوق بهره برداری های غیرکشتیرانی از آبراههای بین المللی»  این موضوع نمی تواند در مجامع بین الملل مطرح شود.

دولت ترکیه موفق به اجرای سیاست های آبی سلطه‌جویانه خود در برابر کشور همسایه خود عراق شده است؛ هم اکنون که دولت های ترکیه و عراق بر سر حقابه از سد ایلیسو با یکدیگر به توافق رسیده اند و ترکیه نیز اختصاص ۵۰ درصد از سد ایسیلو  به عراق را ضمانت کرده است ابن درحالیست که تاکنون ایران موفق به توافقی با دولت‌های ترکیه و عراق نشده است.

نبرد آب در خاورمیانه

نبرد آب بیش از گذشته خاورمیانه را تهدید می‌کند. خاورمیانه‌ای که براساس ارزیابی‌های بین‌المللی تا سال ۲۰۲۵ به‌عنوان منطقه خشک شناخته می‌شود.  این وضعیت تا سال ۲۰۵۰ به مراتب وخیم‌تر خواهد شد و کمبود آب و خشکسالی به موضوعی بسیار جدی برای کشورهای خاورمیانه، از جمله ایران، تبدیل خواهد شد و حتی ممکن است بخش‌هایی از کشور به‌طور کامل از حیز انتفاع ساقط شوند.

دیپلماسی ضعیف آبی

دیپلماسی ضعیف آبی ایران بحران خشکسالی را در کشور تشدید کرده است. ضعفی که در همه‌ی دولت‌ها شاهد آن بوده‌ایم و دولت رییسی نیز از این قضیه مستثنی نیست.

  به‌تازگی وزیر امور خارجه در صحن علنی مجلس درباره سدسازی‌ دولت‌ ترکیه گفته است:«با صدای بلند اعلام می‌کنیم این اقدام ترکیه برای ما قابل قبول نیست و با آن مخالفیم. برای اولین بار در طول تاریخ در طول چهار ماه گذشته گام‌های لازم برای تشکیل کمیته مشترک آبی بین ایران و ترکیه برداشته شده است.»

علیرضابیگی، نماینده مجلس نیز دراین‌باره گفته است:«طی صحبت‌هایی که بین مسئولان دو کشور انجام شده، دولت ترکیه به وزارت خارجه ما اطمینان خاطر داده که هدف ما از سدسازی‌ها، بیشتر بهره‌گیری از از انرژی برق‌آبی است و برای ذخیره‌سازی آب برنامه‌ای را نداریم؛ البته کاملا مشخص از که دولت ترکیه منافع خود را دنبال می‌کند. و ما از توضیحات وزیر امور خارجه قانع شدیم.»

 کدام دولت، مسئول خشکی ارومیه است؟

وزیر امورخارجه درحالی از دستاورد مهم دولت سخن می‌گوید که پیشتر نیز وزرای دولت‌های پیشین نیز همین سخنان را گفته بودند. اما در عمل موفق به گرفتن حی یک مترمکعب حق‌ابه برای ایران نشده‌اند.

دولت ایران به دولت ترکیه درخصوص پروژه‌های سدسازی، اعتراض‌های فراوانی داشته است اما نکته قابل توجه پاسخ دولت ترکیه به این اعتراض‌ها بوده است. آن‌ها به مسئولان ایرانی گفته‌اند کدام دولت، مسئول خشک شدن ارومیه، بختگان، گاوخونی و صدها تالاب و رودخانه دیگر در ایران است؟ در میان حراج آب در ایران، حال چه انتظاری از کشورهای همسایه برای به اشتراک گذاردن منابع آبی‌شان با ایران می‌رود.

سفیر ترکیه نیز در پاسخ به اعتراض دولت ایران و دیگر کشورهای همسایه نسبت به سدسازی ترکیه گفته بود:« ترکیه از حق حاکمیتش بر سرچشمه‌های دجله و فرات و سدسازی بر آن‌ها نمی‌گذرد و منابعی همچون آب را با دیگر کشورها به اشتراک نمی‌گذارد».