به گزارش غیرمنتظره و به نقل از رویداد۲۴، در حالی که طی هفته‌های اخیر، مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا با فضای سرد و تهدیدات متقابل مواجه شده نیویورک تایمز از پیشنهاد جدید ایران در مذاکرات خبر می‌دهد. این خبر را از زبان چهار مقام رسمی ایرانی شرح داده که مستقیما در جریان مذاکرات اخیر بوده‌اند، اما نخواسته‌اند نامشان فاش شود.
پیشنهاد ایران؛ از بن‌بست تا ابتکار عمل
به گزارش نیویورک تایمز، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در دیدار با استیو ویتکوف، فرستاده ویژه آمریکا، که روز یکشنبه در عمان و به صورت مستقیم و غیرمستقیم برگزار شد، ایده کنسرسیوم را مطرح کرد. بر اساس روایت مقام‌های ایرانی، این طرح جایگزینی برای مطالبه‌ی اصلی واشنگتن یعنی “برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران” است. ایران پیشنهاد داده است به جای توقف کامل غنی‌سازی، یک کنسرسیوم منطقه‌ای ایجاد شود که تولید سوخت هسته‌ای غیرنظامی را با مشارکت چند کشور عربی و سرمایه‌گذاری آمریکا ادامه دهد، اما با نظارت فشرده و حضور نمایندگان سایر کشورها، از جمله حتی آمریکا.
این کنسرسیوم قرار است با حضور سه کشور کلیدی (احتمالاً ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی) شکل بگیرد و هدف آن، غنی‌سازی اورانیوم تا سطح پایین (۳/۶۷ درصد، مشابه توافق ۲۰۱۵) و انتقال سوخت برای استفاده در نیروگاه‌های غیرنظامی در کشور‌های منطقه است. ایران در این چارچوب، بر حق خود برای ادامه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای و حفظ شأن ملی تأکید می‌کند.
به نوشته نیویورک تایمز، این پیشنهاد با بازتاب گسترده در رسانه‌های ایرانی همراه شد. روزنامه‌های مختلف، از جمله فرهیختگان وابسته به سپاه پاسداران، تیتر اول خود را به “طرح جدید ایران بر روی میز مذاکرات” اختصاص دادند و این پرسش را مطرح کردند که آیا چنین توافقی خدمت به منافع ملی است یا خیانت به دستاورد‌های هسته‌ای؟
در سطح بین‌المللی، واکنش رسمی چندانی مخابره نشده است. دفتر ویتکاف، وزارت خارجه آمریکا و شورای امنیت ملی آمریکا از اظهارنظر رسمی درباره محتوای مذاکرات خودداری کرده‌اند. همچنین، به نوشته نیویورک تایمز، مشخص نیست تا چه اندازه طرح کنسرسیوم در صورت مشارکت دو رقیب منطقه‌ای بزرگ ایران، یعنی عربستان سعودی و امارات متحده عربی، عملیاتی و واقع‌بینانه خواهد بود. روابط ایران و آمریکا به مدت ۴۵ سال قطع است و حتی شرکت‌های خصوصی آمریکایی نیز برای سرمایه‌گذاری مستقیم در نیروگاه‌های هسته‌ای ایران محتاط خواهند بود.
اهرم فشار و زمان؛ جدال دیپلماسی و تحریم
همزمان با انتشار خبر این ابتکار جدید، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، که در سفر عربستان سعودی حضور داشت، در اظهاراتی صریح، بار دیگر از حمایت ایران از گروه‌های نیابتی در منطقه انتقاد کرد، اما تأکید داشت که راه‌حل دیپلماتیک می‌تواند منطقه را امن‌تر کند. ترامپ گفت: “می‌خواهم با ایران توافق کنم. اگر چنین شود، خوشحال می‌شوم، چرا که این توافق می‌تواند منطقه و جهان را به مکانی امن‌تر تبدیل کند. ” او، اما هشدار داد که سران ایران باید به سرعت تصمیم بگیرند، در غیر این صورت با فشار‌های اقتصادی جدیدی مواجه خواهند شد: “الان زمان تصمیم‌گیری است؛ زمان زیادی برای انتظار نداریم. “
جزییات طرح ایران؛ کنترل، نظارت و ضمانت دائمی
ایران در چارچوب این کنسرسیوم، اعلام کرده که آماده است غنی‌سازی اورانیوم را به سطح پایین، زیر آستانه نظامی، محدود کند و تمام سوخت تولیدی را برای مصارف غیرنظامی و تولید برق به سایر کشور‌های منطقه منتقل کند.
یکی از تفاوت‌های اساسی این طرح با توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ (برجام) این است که برخلاف آن توافق که محدودیت زمانی ۱۵ ساله داشت، کنسرسیوم پیشنهادی ایران ماهیتی دائمی و ماندگار خواهد داشت و حضور و نظارت دائمی نمایندگان کشور‌های مختلف، حتی آمریکا، در تأسیسات ایران برقرار می‌شود.
ایران این تفاوت را یک امتیاز بزرگ برای آمریکا و شخص ترامپ می‌داند؛ چرا که می‌تواند ادعا کند توافقی محکم‌تر و بدون محدودیت زمانی نسبت به دولت اوباما به دست آورده است.
علی واعظ، مدیر امور ایران در گروه بحران بین‌المللی، به نیویورک تایمز گفته است: “این ایده جدید و امتحان‌نشده است، اما مذاکره‌کنندگان باید راهی متفاوت را تجربه کنند. هر دو طرف باید از مطالبات حداکثری خود عبور کنند تا آبرو و حیثیت دیپلماتیکشان حفظ شود. “
پیش از مذاکرات روز یکشنبه در عمان، فضای بین دو کشور به بن‌بست رسیده بود. گزارش نیویورک تایمز یادآور می‌شود که این بن‌بست می‌توانست منجر به برخورد نظامی شود. مقامات ایرانی و آمریکایی به وضوح اعلام کردند که خواهان جنگ نیستند و تمایل به حل مسالمت‌آمیز بحران دارند.
در مصاحبه‌ای با بریتبارت نیوز، ویتکاف اعلام کرده بود که آمریکا خواهان “برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران” است و خواستار تعطیلی سه تأسیسات کلیدی نطنز، فردو و اصفهان بود. عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در واکنش به این درخواست‌ها در مصاحبه با رسانه‌های داخلی گفت: “ما برای برنامه هسته‌ای‌مان خون داده‌ایم”؛ اشاره به دانشمندانی که توسط اسرائیل ترور شده‌اند. عراقچی بار‌ها گفته است که توقف کامل برنامه هسته‌ای خط قرمز نظام است و حق غنی‌سازی اورانیوم، نماد افتخار ملی و غیرقابل مذاکره است.
مذاکرات عمان؛ تغییر لحن و حرکت به سمت توافق فنی
پس از سه ساعت مذاکره میان عراقچی و ویتکاف در عمان، هر دو طرف فضای مذاکرات را مثبت و سازنده توصیف کردند. آنها اعلام کردند که رایزنی‌ها به تیم‌های فنی و کارشناسان واگذار خواهد شد تا درباره جزئیات مرتبط با تأسیسات هسته‌ای و مسائل مالی تحریم‌ها گفت‌و‌گو کنند. بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان، نیز در شبکه‌های اجتماعی نوشت: “مذاکرات روز یکشنبه حاوی ایده‌هایی اصیل و کاربردی بود که نشانگر اراده مشترک برای دستیابی به توافقی آبرومندانه است. “
عراقچی پس از این دیدار به عربستان سعودی سفر کرد و بلافاصله پس از آن عازم امارات متحده عربی شد تا با مقامات این کشورها درباره جلب مشارکت در کنسرسیوم گفت‌و‌گو کند. با این حال، روشن نیست که عربستان و امارات واقعاً به چنین طرحی علاقه نشان دهند یا صرفاً به عنوان ابزار فشار در مذاکرات از آن استفاده کنند. هر دو کشور بار‌ها تمایل خود به توافق میان تهران و واشنگتن و پرهیز از جنگ منطقه‌ای را ابراز کرده‌اند، اما خودشان نیز در اندیشه ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای هستند.
امارات در سال ۲۰۲۰ به‌عنوان اولین کشور عربی، نیروگاه هسته‌ای خود را راه‌اندازی کرد و اعلام داشت به انرژی هسته‌ای برای کاهش وابستگی به نفت نیاز دارد. اما توافق این کشور با آمریکا، غنی‌سازی اورانیوم را ممنوع کرده و این موضوع نگرانی‌هایی درباره آغاز رقابت هسته‌ای جدید میان کشور‌های عربی ایجاد کرده است.
پیشینه ایده کنسرسیوم؛ از تئوری تا اجرا
نیویورک تایمز به پیشینه این ایده نیز اشاره می‌کند. سید حسین موسویان، دیپلمات پیشین و عضو تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران، نخستین بار در سال ۲۰۲۳ در مقاله‌ای در بولتن دانشمندان اتمی با همکاری فرانک فون هیپل فیزیکدان دانشگاه پرینستون، طرح کنسرسیوم منطقه‌ای را مطرح کرد. موسویان در گفت‌و‌گو با نیویورک تایمز می‌گوید: “اگر این پیشنهاد اجرایی شود، می‌تواند بسیاری از نگرانی‌های آمریکا را رفع کند: هم ظرفیت و ذخایر غنی‌سازی ایران کاهش می‌یابد و هم از بازگشت تهران به مسیر قبلی، همان‌طور که پس از خروج ترامپ از برجام در سال ۲۰۱۸ رخ داد، جلوگیری می‌شود. ” او افزود: “اگر ترامپ اعلام کند که توافق منطقه‌ای به دست آمده، این یک پیروزی بزرگ خواهد بود. چنین توافقی تهدید فوری و آتی ایران را رفع می‌کند و جاه‌طلبی‌های هسته‌ای منطقه را کنترل و زمینه معاملات جدید برای آمریکایی‌ها را فراهم می‌کند. “
در فضای رسانه‌ای ایران، این ابتکار تازه، بحث‌های متناقضی برانگیخته است؛ برخی آن را گامی رو به جلو برای نجات اقتصاد و رفع تحریم‌ها می‌دانند و برخی دیگر از کاهش امتیازات ایران و به حاشیه رانده شدن دستاورد‌های ملی ابراز نگرانی می‌کنند. نیویورک تایمز یادآوری می‌کند که ابهام درباره آینده روابط تهران ـ واشنگتن و حضور رقبای منطقه‌ای، آینده این طرح را هنوز نامشخص و پرمخاطره کرده است.
با این حال، رویکرد مثبت مذاکره‌کنندگان، هم‌افزایی عمان به عنوان میانجی، و حضور تکنوکرات‌ها و دیپلمات‌هایی که در پی یافتن راه‌حل‌های خلاقانه هستند، امیدواری تازه‌ای را به چشم‌انداز احیای توافق هسته‌ای و کاهش تنش در منطقه تزریق کرده است.
در نهایت، نیویورک تایمز این گزارش را با این جمله به پایان می‌رساند که اجرای چنین طرحی، اگر با اراده سیاسی و توافق چندجانبه پیش برود، می‌تواند فصل جدیدی در امنیت و ثبات منطقه و جهان بگشاید؛ اما همچنان تردیدها، کارشکنی‌ها و فشار‌های متقابل، سایه‌ای سنگین بر سر این ابتکار تازه گسترده‌اند.
- کد خبر 128207
- پرینت
