اختصاصی / به گزارش غیرمنتظره، معین حسن‌زاده: در شمال ایران و در قلب استان گیلان، کلان‌شهر رشت، این نگین سبز حاشیه دریای کاسپین، در حالی ایستاده است که باران‌های خاطره‌انگیزش نه‌تنها نماد زندگی که اینک نشانه‌ای از چالش‌های عمیق شده‌اند. این شهر که به دروازه اروپا و قفقاز مشهور است و از دیرباز به دلیل موقعیت ارتباطی و تجاری خود اهمیت داشته، امروزه با مجموعه‌ای از بحران‌های داخلی و فشارهای بیرونی ناشی از یک فاجعه ملی، یعنی بحران آب، مواجه است. جغرافیای رشت با ارتفاع کم از سطح دریا، محصور شدن میان دریای کاسپین، جنگل‌های هیرکانی و رشته‌کوه‌های البرز و شبکه پیچیده از رودخانه‌ها و مسیل‌ها، از دیرباز شکل‌دهنده زندگی در این منطقه بوده است، اما امروزه این همان جغرافیا است که محدودیت‌های توسعه را بیشتر می‌کند. بحران‌های اقتصادی و زیست‌محیطی این شهر ابعاد نگران‌کننده‌ای یافته‌اند، به‌طوری‌که رودخانه‌های نمادین گوهررود و زرجوب که روزی شریان‌های حیاتی و مایه حیات این شهر بودند، اکنون به کانال‌های انتقال فاضلاب و نماد بی‌تفاوتی تبدیل شده‌اند و اکوسیستم منحصربه‌فرد منطقه را با تهدیدی جدی روبرو ساخته‌اند.

این چالش‌های زیست‌محیطی با بحران مدیریت پسماند در سایت لندفیل سراوان به اوج خود می‌رسد، جایی که کوه‌های زباله نه‌تنها منظره‌ای زشت که منبع آلودگی خاک، آب‌وهوا برای کل منطقه شده و سلامت ساکنان را به مخاطره انداخته است. در کنار این مشکلات، هویت تاریخی و فرهنگی رشت نیز تحت‌فشار توسعه بی‌ضابطه قرار دارد، چرا که بافت تاریخی شهر با خانه‌های قدیمی و معماری ارزشمندش، قربانی ساخت‌وسازهای بدون برنامه و بلندمرتبه‌سازی‌های غیراصولی شده و رفته‌رفته اصالت خود را از دست می‌دهد. این فرسایش کالبدی، همراه با بحران جمعیتی ناشی از کاهش نرخ زادوولد و سالخوردگی جمعیت، بقای نژاد گیلک و میراث غنی آن را نیز به مخاطره انداخته است، زیرا تاریخ شفاهی، آداب‌ورسوم، زبان و فرهنگ غذایی بی‌نظیر این خطه در معرض فراموشی و اضمحلال تدریجی قرار گرفته است.

در این میان، سناریوی هشداردهنده تبدیل‌شدن رشت به پناهگاه میلیون‌ها آواره‌ی بحران آب در سایر نقاط کشور، مانند ابری تیره بر آینده این شهر سایه افکنده است، سناریویی که در صورت تحقق، می‌تواند به فاجعه‌ای تمام‌عیار بدل شود. زمین‌های کشاورزی حاصلخیز و باغ‌های چای اطراف شهر که از مهم‌ترین ذخایر غذایی و اقتصادی منطقه به شمار می‌روند، در صورت هجوم مهاجران، نخستین قربانیان توسعه شهری بی‌رویه خواهند بود و این امر امنیت غذایی محلی و ملی را به‌شدت تضعیف خواهد کرد. تراکم بالای جمعیت در خود شهر و حومه‌های آن که هم‌اکنون نیز به مشکلی لاینحل بدل شده، با ورود انبوه مهاجران، تشدید خواهد شد و فشار بر زیرساخت‌های آبی، برقی و فاضلاب را تا نقطه گسیختگی افزایش خواهد داد. بحران ترافیک رشت که هم‌اکنون شریان‌های حیاتی شهر را مسدود کرده، در چنین شرایطی به فلج کامل سیستم حمل‌ونقل منجر خواهد شد و زندگی در کلان‌شهر را به کابوسی غیرقابل‌تحمل برای ساکنان قدیمی و تازه‌وارد بدل خواهد کرد.

کمبود زمین‌های مسکونی مناسب و قیمت‌های سرسام‌آور مسکن که از پیش گریبان‌گیر شهروندان رشتی است، در صورت وقوع مهاجرت دسته‌جمعی، به انفجار بازار مسکن و گسترش حاشیه‌نشینی در اطراف شهر منجر خواهد شد و شکاف طبقاتی و نابرابری اجتماعی را عمیق‌تر خواهد کرد. در نهایت، تمامی این فشارها، آخرین ضربه را بر پیکره فرهنگ و هویت در حال احتضار گیلکان جنوب دریای کاسپین وارد خواهد آورد و غلبه فرهنگی جمعیت مهاجر می‌تواند آخرین بازمانده‌های تاریخ، زبان و رسوم بومی این سرزمین را برای همیشه به موزه‌ها بسپارد؛ بنابراین، آینده رشت نه در پذیرش غیرمسئولانه مهاجران که در اتخاذ راهبردهای ملی برای مدیریت بحران آب، اجرای برنامه‌های توسعه متوازن منطقه‌ای و نجات دادن ظرفیت‌های داخلی این کلان‌شهر از طریق مدیریت علمی و عقلانی تعیین خواهد شد.